Historisch Genootschap Oud Soetermeer
Interviewgroep “Sprekend Verleden”

Gesprek met de heer Ed van Bemmelen (in bijzijn van de heer Henk van der Post) op zaterdag 9 november 2002.
Louis van den Burg, lid van de Interviewgroep “Sprekend Verleden”, onderdeel van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer, licht toe wat de bedoeling van het gesprek is. In het verleden is al veel aandacht besteed aan de bemanning van het vliegtuig The Jolly Duck, in het bijzonder aan het tragisch overlijden van John Mac Cormick. Het lijkt goed dat het overlijden van een aantal burgers wat meer aandacht krijgt, zeker nu het nog mogelijk is mensen te laten spreken die erbij betrokken waren. De heer Van der Post heeft één van die betrokkenen weten op te sporen, te weten de heer E.B.M. van Bemmelen uit Stompwijk.

Meestal is de eerste vraag hoe het gezin er destijds uitzag. In dit geval kan de heer Van Bemmelen exact aangeven hoe dat was, hij overlegt namelijk het trouwboekje van zijn ouders. Daaruit blijkt dat: op 19 januari 1926 in Stompwijk trouwden Wilhelmus van Bemmelen en Anna Johanna Overmeer. Uit dit huwelijk werden geboren: Adriana Elisabeth Maria op 22 november 1926, Theodorus Petrus op 31 januari 1928, Cornelia Justina op 14 november 1928, Johanna Cornelia op 11 april 1930, Johannes Wilhelmus op 7 maart 1932, Wilhelmus Cornelis op 8 januari 1935, Edemundus Beatrix Maria op 11 mei 1938 en Gerardus Hendrikus op 22 december 1940.

Hr. Van den Burg: de gezinssamenstelling van u thuis hebben wij nu zwart op wit. Wij hebben in het artikel van de heer Van der Post een beschrijving. Hij heeft het meegemaakt als 15-jarige. Hij was getuige van iets heel vreselijks en u was getuige van iets heel vreselijks. Ik vind het heel fijn dat u er iets over wilt zeggen. U kunt er over praten?
Hr. Van Bemmelen: Jawel. Ik was meer betrokkene eigenlijk dan getuige. Wij waren in dat vliegtuig en toen werd er ineens geschoten. Toen is iedereen alle kanten uitgerend en mijn zusje was zo panisch van schieten; dat was Jopie die omgekomen is. Zij is dwars tegen de volle laag ingelopen. Niemand heeft haar meer mogen zien, behalve de timmerman en mijn vader. Mijn vader voor de identificatie en de timmerman om de maten voor het kistje op te nemen. Mijn moeder mocht ze niet eens zien. Mijn broertje en mijn oudste zus. Wij waren met z’n vijven, mijn oudste zus, mijn broer Jan, de broer die boven mij is, Jopie, Ger en ik. En mijn oudste zus Sjaan, die had mijn jongste broertje tussen haar benen en een kogelgat zat in haar rok en die kogel is in zijn ingewanden blijven steken en daar was niks meer aan te doen. Ik had een doorschot, hier van mijn schouder tot aan mijn zij. Die is er hier ingegaan en aan de andere kant er uit. Niemand die het kan begrijpen, ikzelf ook niet. Dat er van binnen geen vitale delen geraakt zijn. Ze dachten eerst nog dat ik één long kwijt was. Maar als je ziet wat ik doe en gedaan heb in mijn leven, nou dan bestaat dan niet.
Hr. Van Post: weet je nog Van Bemmelen dat je na die avegatie, waarschijnlijk toch uit die kelder vandaan, dat je met een brik naar Leiden gebracht bent?
Hr. Van Bemmelen: Sorry, dat weet ik niet. Ik weet dat ik in Leiden in het ziekenhuis bijkwam, in het Elisabeth, en dat het eerste wat ik vroeg was hoe het met Gerrie was, want dat wist ik dat hij naast mij vervoerd was. Dat wist ik nog wel, maar hoe dat weet ik niet, maar daar was geen redden meer aan. Toen hij wegging leefde hij nog wel, maar hij is onderweg al overleden. Het was het eerste wat ik vroeg hoe het met hem was, maar daar kreeg ik geen antwoord op. Van mijn zusje wist ik niet eens, dat heb ik pas naderhand gehoord. Ik was geraakt en ik had veel bloed verloren. Sommige dingen zie ik zo nog voor me, bijvoorbeeld dat mijn moeder panisch binnenkwam. Die staldeur in, dat weet ik bijna 100 procent zeker, dat we toen op de voorboes lagen. Die stal was schoon natuurlijk, want het was zomer.
Hr. Van der Post: die Duitsers bepaalden zo’n beetje in grote lijnen wat er gebeurde. Bram Zonderop was ook op dat tumult afgekomen en toen hebben ze degenen die zo gekwetst waren met een paardendeken in de voorschuur neergelegd, degenen die al overleden waren, zoals mevrouw Zonderop en Jopie.
Hr. Van Bemmelen: dat beslisten die Duitsers, want die hadden het heft in handen natuurlijk. Voor zover ik weet ben ik verbonden door Duitsers.

Hr. Van der Post citeert uit zijn artikel dat destijds gepubliceerd is in “SUETAN”, het Orgaan van de Stichting “Oud Zoeterwoude” van augustus 1990:
N.B. Regelmatig wordt het citaat onderbroken en om de draad toch wat vast te houden wordt verwezen naar de noten helemaal achteraan.
Hr. Van der Post: een heel klein stukje van het hele verhaal wat ik zelf nog uit mijn jeugd weet:

Citaat
“Wij wisten niet dat de noodlanding van dit vliegtuig de aanleiding zou worden van een zeer dramatische gebeurtenis op maandagmiddag 26 februari 1945. Ik was zelf op die middag naar de Weipoortseweg gegaan waar mijn ouders woonden.
Noot 1
Onze buurvrouw aan de overkant (dat was mevrouw Zonderop-Den Elsen) zei: “Als je weer teruggaat dan ga ik met je mee, want dan ga ik naar m’n moeder in de Meer en bekijken dan ook het vliegtuig bij Ome Tinus”. We hebben onderweg ook nog Sien den Elzen, een schoonzuster van haar opgehaald, die in de Zuidbuurt woonde. Toen we met z’n drieën bij het vliegtuig kwamen, hoorden we van anderen dat er een vliegtuig driemaal laag over de omgeving was gevlogen; wij wisten niet wat dat te betekenen had en we schonken er geen aandacht aan. Nu weten we dat dit een squadron Spitfires was die foto’s maakte van de Liberator B-24; ze hadden van de vluchtleiding opdracht gekregen de Liberator te vernietigen.
Noot 2
Achteraf een zinloze bezigheid, want de Liberator was al total loss. Duitse militairen hadden een dag tevoren alles wat demontabel was al uit het vliegtuig verwijderd. Ook hadden ze de benzine, die nog aanwezig was in de vleugels, overgepompt in een kleine tankwagen. Zoals altijd de laatste dagen, waren rondom het vliegtuig tientallen mensen om het een en ander te bekijken.
Noot 3
De Duitse soldaten vonden dat best. Wij waren met z’n drieën nog geen kwartier ter plaatse, of ik hoorde een vliegtuig zeer laag aankomen. Eén van de Duitse soldaten schreeuwde: “DEKKING”. Als een haas ben ik toen met m’n vijftienjarige beentjes naar de ingang van de boerderij gerend. Voor mij uit zag ik de grond opwoelen door de inslaande mitrailleurs in het wegdek.
Noot 4
Ik zag ome Tinus uit de voordeur naar buiten komen, was hij in de boerderij gebleven dan was hem niets overkomen, maar helaas. Een van de Duitse soldaten, die waarschijnlijk al meer met zulke toestanden te maken had gehad, sommeerde ons, ons in veiligheid te stellen in de vrij diepe Deense kaaskelder.
Noot 5
Er kwam ook nog een volwassen meisje met twee kleine jongetjes aan de hand het achterhuis in. Toen dit meisje de kleertjes van deze jongetjes omhoog deed, zagen we, dat ze ernstig gewond waren aan hun buikjes.
Noot 6
Ik herinner mij nog dat ik een lang verband, wat afkomstig was uit een verbanddoos uit de Liberator om één van de jongetjes z’n buikje draaide.
Noot 7
We zaten met misschien een zestal personen in de Deense kaaskelder.
Noot 8
De andere personen die rondom het vliegtuig waren, zijn andere kanten uitgevlucht. We hoorden in deze kelder de Spitfire voor de tweede keer en derde keer een salvo kogels over het vliegtuig afvuren. Het bleek dat ze niet meer terugkwamen.
Noot 9
We zijn toen naar buiten gegaan en wat ik toen te zien kreeg is mij tot op de dag van vandaag duidelijk bijgebleven. Een vijftien jarig meisje, een zusje van de jongetjes die ik in het achterhuis ontmoette, was omgekomen bij de eerste beschieting vlak bij het vliegtuig.
Noot 10
Ome Tinus, die na de eerste beschieting nog in de boerderij was, is naar het vliegtuig gegaan waar hij bij de tweede beschieting is omgekomen.
Noot 11
Later werd ook onze buurvrouw mevrouw Den Elsen-Zonderop, waar we vanmiddag nog mee lachten en praatten, bij het vliegtuig gevonden.
Noot 12
Zij is bij de eerste beschieting omgekomen. Het was op dat moment een ontredderde toestand, niemand wist wat er gedaan moest worden. Na verloop van tijd zijn door de omstanders en de Duitse soldaten de slachtoffers naar de wagenschuur gebracht.
Noot 13
Gelukkig kwam ook dokter Kortman op de fiets naar de Geer. Hij zorgde voor de gewonde jongetjes, die met een brik naar het ziekenhuis in Leiden werden vervoerd. Hier is een van jongetjes, de pas vier jaar oude Gerrie van Bemmelen overleden. Samen met zijn zusje Joop liggen zij begraven op het kerkhof in Stompwijk. Een grafsteentje herinnert nog altijd aan wat door dit wrede oorlogsgeweld door de ouders in deze donkerste dagen van de oorlog moesten doorstaan. Bij diegenen die hulp kwamen bieden was ook Deken Bont; hij is naar onze overbuurman Cees van Leeuwen gegaan, want Sien den Elsen was gewond aan haar arm en moest naar het ziekenhuis.
Noot 14
Cees van Leeuwen is toen onder zeer moeilijke omstandigheden met een half op hol geslagen paard, dat nog niet genoeg gewend was om voor een wagen te staan, met Sien den Elsen naar het ziekenhuis in Leiden gereden. Hij was ’s avonds, terwijl het eigenlijk spertijd was, om tien uur thuisgekomen, alles was goed gegaan. Mevrouw Van Leeuwen is naar ons toegekomen voor de verzorging van de slachtoffers. Dit was een dag die men nooit vergeet. “Ons leven hing maar aan een draad”. Tinus Janson die zich elke dag liet informeren naar het naderend einde van de oorlog, heeft dit niet meer mogen beleven. Zijn vrouw, mevrouw Janson-Klein wilde na deze gebeurtenissen geen dag langer dan nodig was, op de boerderij in de Geer blijven. Gerrit Klein heeft nog een tijdje na de oorlog de boerderij gerund., maar toen uiteindelijk de mogelijkheid bestond, zijn ze op de Verlaatweg in Zoeterwoude gaan wonen”.
Einde citaat

Hr. Van den Burg: u was heel jong toen dat gebeurde, u werd naar het ziekenhuis gebracht, kunt u zich daar nog iets van herinneren?
Hr. Van Bemmelen: Nee, ik weet alleen dat ik daar in stal of in die kelder lag, laten we het daar maar op houden, volgens mij was het de voorboes, maar dat maakt niet uit, en dat ik bijkwam in het ziekenhuis en dat het eerste wat ik vroeg hoe het met Gerrie was. Van Jopie wist ik toen nog helemaal niets af en daar kreeg ik geen antwoord op.
Hr. Van den Burg: het moet toch wel een enorme schok geweest zijn toen u dat hoorde. Toen ze begraven zijn lag u nog in het ziekenhuis?
Hr. Van Bemmelen: Ik heb zes weken in het ziekenhuis gelegen en toen kwam hier die veldwachter, ik meen dat Van Arkel het was, die kwam ook nog eens aan de deur vertellen dat ik ook de pijp uit was, zeg maar en gelukkig dat mijn vader opendeed, want voor mijn moeder is het nooit Bevrijdingsdag geweest. Je begrijpt niet dat ze zo oud geworden is, zij is bijna 101 geworden, maar bevrijdingsdag is het voor haar nooit geweest. Maar altijd goed bij het hoofd gebleven, want kaarten!
Hr. Van den Burg: na die zes weken was u genezen?
Hr. Van Bemmelen: Ja, toen mocht ik naar huis, ik kon weer naar school. Ik heb eerst nog een tijdje thuis bijles gehad.

Hieronder tekst van een brief van dokter Kortman: WYBO KORTMAN arts (emeritus)

Aan de werkgroep Interviews
p/a E.W. van den Burg

22 Februari 1945 reed ik op de Nieuweweg richting Weipoort, toen ik zag, dat ongeveer boven de Geer een bommenwerper een noodlanding ging maken. Ik keerde meteen om, weet niet of ze toen al mijn motor hadden afgepakt, zo ja, dan was ik op de fiets met houten banden en reed zo snel mogelijk naar de Geer, waar naast de boerderij van Janson een grote geallieerde bommenwerper neergestort was. Men vermoedde, dat er nog een gewonde in lag. Met kunst en vliegwerk werd ik in het vliegtuig gesjord. Uit het vliegtuig droop een rode vloeistof en men dacht, dat het bloed was. Maar onderzoek in het vliegtuig wees uit dat het een rode vette vloeistof was: vermoedelijk vliegtuigkerosine. Er waren toen nog geen Duitsers aanwezig; op weg naar huis kwam ik die tegen; ze vroegen me of ik een vliegtuig had zien neerstorten, ja ik had wel een vliegtuig zien draaien, mogelijk dat het in de buurt van Voorschoten neergekomen was. Ik was al blij dat ze door gingen, ik had nogal wat Eerste Hulp tasjes uit het vliegtuig bij me. Het neergeschoten vliegtuig kreeg permanent Duitse bewaking, er waren voortdurend veel nieuwsgierigen om naar dat wrak te kijken. Zo ook op 26 februari. Ik reed met Piet Zon mee en rijdend over de Hoge Brug zagen we dat jagers over het wrak cirkelden en het na korte tijd in brand schoten. Toen wij er aan kwamen waren de jagers weg. Er lagen veel doden en gewonden. Of er ook Duitse slachtoffers waren weet ik niet. Wel stond er een flinke Duitse ambulance. Ik vroeg die te mogen gebruiken om de gewonden af te voeren, maar die kreeg ik niet. Toen hebben wij een kaasbrik geleend, daar dik stro in gelegd en daarop de gewonden en zo heeft Piet ze naar de Eisabeth in Leiden op de Hooigracht gereden. Dit is zo wel wat ik er nog over kan vertellen, hoop dat u er iets mee kan doen.

Een Hartelijke groet en succes met uw werk

w.g. Wybo Kortman

Noot 1
Hr. Van der Post: Ik was bij Tinus Janson ondergebracht omdat mijn moeder ziek was. Ik kon niet meer thuis zijn, dus ik was bij mijn ome, op de boerderij in de Geerpolder.
Noot 2
Vraag aan de heer Van der Post: eerst spreekt u over één vliegtuig en even later over een squadron, maar een squadron bestaat uit heel wat toestellen. Misschien moeten we hierover nog eens praten.
Noot3
Hr. Van Bemmelen: Hele schoolklassen gingen er heen, maar ja, wie had er ooit een vliegtuig gezien van dichtbij?
Noot 4
N.B. Er staat inslaande mitrailleurs. Volgens mij moet dit zijn mitrailleurkogels of gewoon kogels.
Noot 5
Hr. Van der Post:daar zijn uiteindelijk de jongetjes Van Bemmelen terechtgekomen.
Noot 6
Hr. Van Bemmelen: Mijn broertje aan zijn buik en ik aan mijn zij.
Noot 7
Hr. Van der Post: dat zal Gerrie geweest zijn
Noot 8
Hr. Van Bemmelen: Ik weet niet hoe ik van dat vliegtuig naar de stal gekomen ben. Ik weet alleen dat ik daar lag en er lagen er nog meer naast me.
Hr. Van der Post: Ik dacht dat Sjaan, de overlevende, aan weerskanten jullie aan de hand …
Hr. Van Bemmelen: Dat zou best kunnen en Jan die was er ook bij natuurlijk, die had nog een schampschot aan zijn bil, want wij waren alle vijf geraakt.
Hr. Van den Burg: u zei net: "we zijn allemaal in dat vliegtuig geweest" en jullie oudere zuster had jullie meegenomen naar het vliegtuig.
Hr. Van Bemmelen: Weet je wat het was, wij hadden al dagen lopen zeuren hier of we er een keer heen mochten en dan mochten we niet en op een gegeven moment mochten we toch en op die bewuste maandagmiddag zijn we er met z’n vijven heengegaan, onder leiding van mijn oudste zus op de fiets. Maar in ieder geval, dat was de grote zus en dat was de oudste Onder leiding van haar gingen we er heen en zij kende ook redelijk Duits.
Noot 9
Hr. Van den Burg: jullie waren daar aan het kijken en dat was natuurlijk heel bijzonder.
Hr. Van Bemmelen: Ik had hem ook zien landen toen. Hij vloog hier, want toen woonden wij nog drie huizen verderop, op nummer 172. We waren buiten aan het spelen met de buurjongens en toen ging hij eigenlijk vijf meter over de huizen heen, en die hebben wij toen die noodlanding zien maken.
Hr. Van den Burg: jullie waren in dat vliegtuig …
Hr. Van Bemmelen: Wij hoorden die vliegtuigen wel over scheren, maar je sloeg er geen acht op. Toen hebben ze eerst die verkenningsrondjes gevlogen; zij hadden natuurlijk opdracht van de geallieerden om dat toestel te vernietigen en er werd niet gekeken wie er bij liepen.
Noot 10
Hr. Van der Post: want ik ben nog mee geweest, dat is een detail, dat was nog zo in die dagen, deken Bont, dat was de verzorger van Zoeterwoude, die had er ook inmiddels lucht van gekregen dat het daar mis ging in de Geerpolder die was ook naar de Geerpolder gekomen. En ik ben nog met hen mee geweest, naar beneden, naar het vliegtuig, waar dat meisje lag, Joop, ernstig gewond en hij heeft ze nog bediend. Dat was een automatisme van de geestelijken.
Noot 11
Hr. Van der Post: dus hij was bij de eerste beschieting toen de meisjes Van Bemmelen en uw broer geraakt werden was hij nog op de boerderij aanwezig
Noot 12
Hr. Van der Post: die lag, als je bij de boerderij naar beneden gaat, vlak bij die dam, aan de andere kant van de weg, zij was gewoon in de sloot gerold, ze zat helemaal onder het kroos, onder de rommel.
Noot 13
Hr. Van der Post: daarmee bedoel ik alleen de slachtoffers die overleden waren. Die zijn daar blijven liggen totdat ze weggehaald zijn.
Noot 14
Hr. Van Der Post: Sien den Elsen was aan haar arm gewond en moest ook naar het ziekenhuis en die heeft daar ook nog steeds last van. Die leeft nog.

Gerrie en Joop van Bemmelen
Overleden op 26 februari 1945

Op hun gezamenlijke bidprentje stond onder andere de volgende tekst:

“God, de Heer over leven en dood, stond toe, dat tengevolge van het oorlogsgeweld op 26 februari 1945, geheel onverwachts van ons werden weggerukt op deze aarde, onze beide lieve kinderen, ons broertje en zusje
GERRIE EN JOOP VAN BEMMELEN.
Gerrie had nog pas de jeugdige leeftijd van vier jaar. En nu is hij een Engeltje. Zijn zusje Joop was bijna 15 jaar. Daags voor haar sterven ontving zij Jezus nog in haar reine meisjesziel. Nu rusten hun lichamen sinds 3 maart 1945 op het R.K. Kerkhof van hun geboortedorp te Stompwijk”.

Op zaterdag 9 november 2002 was de heer Ed van Bemmelen bereid en in staat om over dit droevige voorval te vertellen.
“Hele schoolklassen gingen er heen. Wie had er ooit een vliegtuig gezien van zo dicht bij? Weet je wat het was? Wij hadden al dagen lopen zeuren of we er heen mochten en dan mochten we niet. Maar op een gegeven moment mochten we toch en op die bewuste maandagmiddag zijn we er met z’n vijven op de fiets naar toe gegaan, onder leiding van mijn oudste zus Sjaan. Zij kende ook redelijk Duits. Ik had het vliegtuig enkele dagen eerder ook de noodlanding zien maken. We waren buiten aan het spelen en het kwam heel laag over de huizen heen. We waren in dat vliegtuig en toen werd er ineens geschoten. Iedereen rende alle kanten uit en mijn zusje, Jopie die omgekomen is, was zó panisch van schieten. Zij is dwars tegen de volle laag ingelopen. Niemand heeft haar meer mogen zien, behalve de timmerman en mijn vader. Mijn vader voor de identificatie en de timmerman om de maten van het kistje op te nemen. Zelfs mijn moeder mocht haar niet meer zien. Wij waren daar met z’n vijven, Sjaan, Jan Wim, Gerrie en ik. Mijn oudste zus die had Gerrie tussen haar benen om hem te beschermen. In haar rok zat een kogelgat en die kogel is in de ingewanden van mijn broertje blijven steken en daar was niets meer aan te doen. Zelf had ik een doorschot, hier van mijn schouder tot aan mijn andere zij. Die is er hier ingegaan en aan de andere kant er uit. Niemand die het kan begrijpen, ikzelf ook niet, dat er van binnen geen vitale delen zijn geraakt. Ze dachten eerst nog dat ik één long kwijt was. Maar als je ziet wat ik doe en gedaan heb in mijn leven, nou, dan bestaat dat niet. Ik weet niet hoe ik van dat vliegtuig naar de stal ben gekomen. Ik weet alleen dat ik daar lag en er lagen er nog meer naast me. Ik weet verder dat ik in Leiden in het ziekenhuis bijkwam, in het Elisabeth, en dat het eerste wat ik vroeg was hoe het met Gerrie was, want ik wist dat hij naast mij vervoerd was. Dàt wist ik nog wel, maar hoe dat weet ik niet, maar daar was geen redden meer aan. Toen hij wegging naar het ziekenhuis leefde hij nog wel, maar onderweg is hij al overleden. Het was het eerste wat ik vroeg, maar daar kreeg ik geen antwoord op. Van mijn zusje wist ik niet eens, dat heb ik pas naderhand gehoord. Ik heb zes weken in het ziekenhuis gelegen en toen kwam hier de veldwachter, ik meen dat Van Arkel het was, die kwam ook nog eens aan de deur vertellen dat ik ook dood was. Gelukkig deed mijn vader open en werd het horen van die boodschap mijn moeder bespaard. Voor haar is het nooit bevrijdingsdag geweest. Je begrijpt niet dat ze zo oud geworden is. Ze is bijna 101 geworden, maar bevrijdingsdag is het voor haar nooit geweest!